Camperreis Spanje dag 80; van El Cortijo naar Abarzuza

Kerk Torres del Rio, Kloosters van Iratxe en Iranzu, Estella

De 80^e dag van de Camperreis Spanje wordt een van de mooiste dagen van deze reis. Het is mooi weer met een goede temperatuur. Ik bezoek achtereenvolgens het wondermooie romaanse kerkje van Santo Sepulcro in Torres del Rio. Daarna rijd ik door naar de kloosters van Iratxe. Ik heb daar een lang gesprek met iemand die de gecompliceerde geschiedenis van Spanje goed kent. Veel wordt mij plotseling duidelijk. Weer reis ik enkele kilometers door naar het aantrekkelijke stadje Estella waarna ik doorreis naar mijn eindbestemming voor vandaag: het prachtig gelegen klooster van Iranzu.

Sante Sepulcro in Torres del Rio

Ik vertrek vanochtend rond 9.00 uur naar Torres del Rio. De kerk staat er bekend als een romaanse kerk. Ik neem dat in Spanje maar met een korreltje zout omdat ik heb gemerkt dat er altijd een vermenging is met andere stijlen. Zuiver romaans ben ik hier vrijwel nog niet tegengekomen.

Maar kijk, als je verwachtingen niet hoog zijn blijkt de realiteit altijd mee te vallen. Want als ik het achtkantige kerkje binnen kom dan word ik getroffen door de soberheid en de eenvoud ervan. Het is een ware verademing als ik het vergelijk met de exorbitante uitmonstering van de vele gotische kerken en kloosters die ik de afgelopen tijd gezien heb en waar ik inmiddels voorlopig wel even genoeg van heb.

Het dak is ingenieus geconstrueerd. De acht bogen die het dak ondersteunen zijn met elkaar verbonden zodat er een speels netwerk van verbindingen ontstaat. In de koepel zijn aan de basis van de ribben 8 kleine vensters aangebracht. De versieringen zijn minimaal in deze kerk. Er zijn wel twee versieringsbanden in een soort dambordmotief aangebracht en er zijn ook enkele teksten aangebracht (de namen van de apostels) en ook zijn de zuilen licht versierd met bladmotieven en hier en daar met koppen van beesten. Maar voor de rest op een mooi kruisbeeld na is het simpel en zonder versiering gehouden. Ik ben diep onder de indruk van de schoonheid en de eenvoud van deze kerk. Ik zie dit toch veel liever dan de voor mij vaak bombastische gotische bouwwerken.

Het exterieur is al even eenvoudig gehouden. De enige frivoliteit die is aangebracht is een eenvoudige zonnewijzer.

Klooster van Iratxe

Ik rijd een paar kilometer verder naar Iratxe. Daar staat een kloostercomplex dat uit drie kloosters bestond waarvan er nog twee over zijn en een kerk. Hier zijn weer meerdere stijlen te onderscheiden: middeleeuws, renaissance en barok. De kerk is helaas i.v.m. restauratie gesloten.

Ik wordt welkom geheten door een vrijwilliger die de suppoostfunctie op zich heeft genomen voor vandaag. Ik kom binnen in het meest recente klooster. De rondgang is aan drie kanten grotendeels gerestaureerd. De vierde zijde staat zowat op instorten. Ik vraag de suppoost of het gebouw nog als een klooster functioneert maar dat blijkt niet het geval te zijn. Het was vroeger een Cisterciënzer klooster maar de monniken zijn al lange tijd geleden vertrokken toen Napoleon het grootste gedeelte van de kloosters vernield had.

In de jaren ’80 van de vorige eeuw is begonnen met de restauratie in de constructie van een private-public enterprise. Maar de crisis van begin deze eeuw heeft de boel stil gelegd en er wordt nauwelijks nog verder gewerkt aan de restauratie. Ook is het niet duidelijk wat de functie van het gerestaureerde klooster zal worden.

De suppoost blijkt een journalist en historicus/kunsthistoricus te zijn die redelijk goed Engels spreekt. Hij zegt, als antwoord op mijn vraag, dat hij momenteel een boek schrijft over de geschiedenis van de Joodse gemeenschappen in Navarra. Navarra was een van de oudste koninkrijken op het Iberische schiereiland en zelfs van Europa met een heel eigen cultuur, eigen taal, eigen wetgeving en organisatie. Het was een tolerant koningshuis dat veel gedaan heeft voor de opvang van Joden die uit de overige koninkrijken van het Iberisch schiereiland maar vooral de katholieke vorsten verjaagd waren. Maar uiteindelijk toen ook het koningshuis van Navarra het onderspit moest delven ten opzichte van de katholieke koningen konden zij een Joodse diaspora niet voorkomen.

Het gesprek komt terug op een gesprek dat ik eerder met een non voerde over de verdraaide geschiedenis die in Spanje gepresenteerd wordt. Hij heeft er een interessant idee over. In de kern is Spanje cultuurhistorisch gezien altijd een diep verdeeld land geweest dat met geweld tot één natie gesmeed is onder de katholieke koningen. Die diepe verdeeldheid is een gevolg van de autonome positie van de vele koninkrijken die Spanje had voordat de katholieke koningen de dienst uitmaakten. Ze hadden meestal een diep geworteld historisch en cultureel besef dat zich niet zomaar voegde naar het centraal gezag.

Ik vertel hem over het gesprek dat ik met de non had een paar weken geleden waarin mijn vermoeden bevestigd werd dat de geschiedenis van vóór de Spaanse koningen verdoezeld werd of goedgepraat werd. Er wordt gesuggereerd of Moren en Joden vriendschappelijk weggegaan zijn. Daar tref ik de suppoost in zijn hart. Zijn ogen worden fel en hij stelt dat er op het Iberisch schiereiland geen gewelddadiger periode was dan tijdens de regering van de katholieke vorsten: Moslims verdreven, Joden het land uitgezet, autonome koninkrijken onderworpen en dat alles met veel geweld, veel bloedvergieten en veel doden. De katholieke koningen waren allen godsdienstfanaten die geen enkel pardon kenden. Ook niet tegenover hun mede katholieken.

Spanje kent een verleden van bijna continu oorlogen: tussen de koninkrijken onderling, tussen de koninkrijken en de katholieke vorsten, de oorlog tegen Frankrijk en de vernielingen die Napoleon aanrichtte in Spanje, de eerste en tweede wereldoorlog, de burgeroorlog. Al die strijd maakt het niet eenvoudig om een eenheidsstaat te laten gedijen.

Er valt geen goed woord te vertellen over hetgeen de katholieke koningen gedaan hebben. En het speelt nog steeds een rol: de nationale regering promoot telkens weer het idee van de gelukkige eenheidsnatie en dan moeten de ongelukkige elementen uit de geschiedenis maar niet ter sprake komen.

Maar die gelukkige eenheidsstaat is slechts de oppervlakte. Veel Spanjaarden voelen zich primair verbonden met de eigen regio. Daarmee wil hij niet zeggen dat hij tegen de eenheidsstaat is. Het kan niet anders in de huidige tijd. Maar het grotendeels ontkennen van de regionale gevoelens en het verdoezelen of goedpraten van historische fouten die gemaakt zijn, leidt er toe dat die eenheidsstaat niet goed van de grond komt.

Hij wil niet aan het verleden vasthouden en je moet de geschiedenis niet be- en veroordelen op basis van de kennis die we nu hebben en die destijds nog niet beschikbaar was. Maar meer erkenning voor de regionale eigenheid zou een stuk helpen bij het realiseren van de eenheidsstaat die Spanje zo graag wil zijn. Let wel, stelt hij, we moeten niet terugkeren naar een volledige autonomie van de provincies en regio’s. Het merendeel van de Spanjaarden wil dat niet (met een knipoog: op een paar idioten na) maar erkenning van de eigenheid is wel heel erg belangrijk.

Het valt me op dat hij met volharding niet over de staat Spanje spreekt maar over het Iberisch schiereiland.

We praten verder over de eigenheid van de regio’s en de provincies. Hij neemt als voorbeeld zijn eigen provincie Navarra. Doordat Navarra een van de oudste koninkrijken was is het cultuurhistorisch besef erg groot. Bovendien is Navarra het thuisland van de Carlisten die met name in het verleden een belangrijke politieke rol hebben gespeeld. Zijn grootvader was een fanatieke Carlist. Maar die tijd is voorbij. De politieke rol is uitgespeeld en er wordt alleen nog in geloofd door een oudere generatie Carlisten. Maar cultureel spelen de Carlisten nog altijd een grote rol. Zij zijn vaak de basis van de sociale en culturele infrastructuur van Navarra. Maar de ambities die bij voorbeeld Don Carlos de Bourbon Parma had (hij kende hem en wist dat hij met het Nederlandse koningshuis verbonden was), zijn nu niet meer realistisch en wenselijk.

Hij ziet ook wel positieve ontwikkelingen. De nieuwe generatie historici die zo langzamerhand van de universiteiten komt heeft een veel bredere opvatting meegekregen met oog voor de culturele diversiteit zonder dat je je er fanatiek verbonden mee voelt. Dat zal ongetwijfeld leiden tot een objectievere moderne geschiedschrijving ook al zal dat niet altijd door de oudere generatie in dank worden afgenomen. Ook die gebalanceerde opvattingen zullen uiteindelijk ook hun uitwerking niet missen op nationaal niveau.

We praten nog even door over de verdoezelende elementen die de geschiedschrijving met zich mee brengen. Ik noem voor Nederland het in het reine komen met het koloniaal verleden. Hij blijkt daar iets over gelezen te hebben.

Inmiddels zijn we meer dan twee uur in gesprek en hij moet naar een afspraak toe en vraagt me of we later het gesprek kunnen voortzetten. Maar helaas mijn reis moet ook verder gaan. Hij heeft daar alle begrip voor en dankt mij hartelijk voor het gesprek. ‘Dat maakt het werk van een eenvoudige suppoost een stuk aangenamer’. Ik dank hem van harte voor het inzicht dat hij mij gegeven heeft en dat mij veel stof heeft gegeven om er verder over na te denken. Ik denk dat ik Spanje en de Spanjaarden met hun uiterst complexe geschiedenis een stukje beter begin te doorgronden. Met een omarming neemt hij afscheid en gaat zijn eigen weg waarna ik het nieuwe en het oude klooster bekijk.

Dat bezoek stemt mij wat melancholiek. De restauratie die stopgezet is. Geen nieuwe bestemming voor het gerestaureerde gebouw hetgeen ongetwijfeld weer een nieuwe periode van verval tot gevolg zal hebben. Ik hoop van harte dat er een goede nieuwe bestemming gevonden zal worden, dat de restauratie voortvarend voortgezet kan worden en dat het complex een mooie toekomst tegemoet mag gaan.

 

Estella

Weer een paar kilometer verder. Ik kom aan in Estella. Ik neem er eerst lunch en loop dan het stadje in. Het is een heel sfeervolle stad met een prachtig centrum. Maar mijn gedachten blijven rondhangen rond het gesprek van vanochtend en ik kan me niet echt concentreren op al het moois dat Estella te bieden heeft. Excuses daarvoor Estella!

 

Abdij van Iranzu

De laatste etappe van de dag leidt me weer slechts een paar kilometer verder naar de abdij van Iranzu. Die abdij is in een prachtig landschap gelegen en wordt bewoond door cisterciënzers. De cisterciënzers zijn een afsplitsing van de orde van Cluny die laatsten presenteerden zich steeds meer met pracht en praal. Gebrek aan discipline en decadentie leidde uiteindelijk tot het verval van Cluny. De cisterciënzers wilden terug naar de oorspronkelijke leer van Benedictus: soberheid en nederigheid. En dat is te zien in het klooster. Er is een prachtige eenvoudige omgang met een fraaie sobere kapittelzaal, een bijna primitieve keuken, een simpele bibliotheek, en een openlucht wasgelegenheid. Maar de cisterciënzers waren niet lankmoedig. Wie van de monniken of novices zich niet aan de leer hield kon maximaal twee dagen opgesloten worden op water en brood in een akelige cel zonder of met daglicht,

De kerk is ook weer van een ontroerende eenvoud. Alleen versieringen in de architectonische elementen en een enkel kruisbeeld. Voor de rest geen wandschilderingen of schilderijen. Het lijkt mij dat je in zo’n ruimte makkelijker de weg vindt naar God dan in de imponerende gotische kathedralen.

Het is inmiddels 18.00 uur geworden en ik besluit hier vannacht te blijven en keer de auto om zodat ik vanuit bed uitzicht heb op het wonderschone klooster. Morgen wellicht eerst een wandeling maken door dit mooie natuurgebied.